Savez komunista Bosne i Hercegovine, kao vladajući
politički subjekt do 1990. godine, nastojao je da kontroliše ili redukuje
proces parlamentarne demokratije i da spriječi djelovanje etničkih
stranaka. Savez komunista Bosne i Hercegovine trpio je negativne
posljedice raspada Saveza komunista Jugoslavije, jer je na prvim
višestranačkim izborima 1990. godine u Sloveniji i Hrvatskoj ova vladajuća
partija izgubila izbore.101 Socijalistički samoupravni socijalizam kao
vrijednost jugoslovenskog političkog sistema je nestajao sa scene, a
vrijednosti etničkih nacija iskazivale su se kao osnova političkog
organizovanja.

Savez komunista Bosne i Hercegovine pokušao je izbornim
zakonodavstvom da zadrži vlast, na način da zabrani formiranje
nacionalnih stranaka.

Delegati Skupštine Bosne i Hercegovine iz reda
Saveza komunista donijeli su u februaru 1990. godine Zakon o udruživanju
građana, koji je onemogućavao stvaranje nacionalnih stranaka na etničkoj
osnovi. „Zabranjeno je udruživanje na osnovu nacionalne i vjerske
pripadnosti, osim u skladu sa zakonom kojim se utvrđuje pravni položaj
vjerskih zajednica.” (član 4, stav 2) Zakon o udruživanju građana, kojim je
zabranjeno organizovanje nacionalnih stranaka poništen je odlukom
Ustavnog suda Bosne i Hercegovine.102

Narodna skupština BiH bila je protiv pokretanja postupka pred Ustavnim sudom
i branila je zakonske norme kojima se zabranjuje osnivanje nacionalnih stranaka.
Zakonodavno‐pravna komisija Skupštine uputila je Ustavnom sudu mišljenje, u kojem se
navodi „da je ostvarivanje pune ravnopravnosti i zajedništva naroda Bosne i
Hercegovine − Muslimana, Srba i Hrvata i pripadnika drugih naroda i
narodnosti, jedno od bitnih pitanja koje ima kapitalni značaj za postojanje i
budućnost Bosne i Hercegovine kao države i za egzistenciju svih njenih
građana” i time značajno doprinjeli razvoju događaja koji su vodili u rat.

Organizovanje na nacionalnoj osnovi „stvorilo bi pravni osnov,
na način koji bi u suštini bio nacionalistički i vodio destabilizaciji Bosne i
Hercegovine i međunacionalnih odnosa u njoj”. U javnoj raspravi od 5. juna
1990. godine, Narodna skupština BiH je potvrdila stavove svoje
Zakonodavno‐pravne komisije, a Ustavni sud je poništio pomenutu spornu
odredbu Zakona o udruživanju građana, čime je omogućeno političko
organizovanje i djelovanje na nacionalnoj osnovi. Savez komunista Bosne i
Hercegovine se nakon odluka Ustavnog suda tramsformisao u
Socijaldemokratsku partiju Bosne i Hercegovine. Tokom 1990. godine
narodi u Bosni i Hercegovini u većini su se organizovali u nacionalne
političke partije na sličnoj programskoj osnovi kao i krajem devetnaestog
vijeka. / Marko Nešković, Nedovršena država- Politički sistem Bosne i Hercegovine

Ustavni amandman LX

Skupština (parlament) Bosne i Hercegovine, kojim je dominirao
Savez komunista, donijela je 31. jula 1990. godine navedeni ustavni
amandman kojim se radikalno mijenjao konstitutivni status etničkih
nacija.

Navedenim amandmanom, Bosna se definiše kao „suverena
demokratska država ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine −
Muslimana, Srba i Hrvata i pripadnika drugih naroda i narodnosti”.
Vladajuća partija je, kroz Skupštinu, izvršila ustavne promjene prvog
temeljnog člana koji definiše titulara suverenosti.

U definisanju nacionalne i građanske suverenosti primat je dat građanskoj,
čime je poremećen balans etničkog i građanskog.

Ustavna formula o zajedničkoj suverenosti
nacija i konstitutivnosti građana bila je prisutna i u ranijim ustavima, kao
što je Ustav iz 1974. godine: „Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina je
socijalistička demokratska država... radnih ljudi i građana, naroda Bosne i
Hercegovine − Muslimana, Srba i Hrvata...” (član 1), ali je, takođe, bilo
definisano: „U Socijalističkoj Republici Bosni i Hercegovini zajamčena je
ravnopravnost naroda i narodnosti...” (član 3. Ustava). Razlika između dva
temeljna ustavna određenja je u balansu građanskog i nacionalnog
ustavnog sadržaja.

U Ustavu iz 1974. godine naglašena je konstitutivnost
radnih ljudi i građana, ali je istovremeno definisana i konstitutivnost
naroda kroz određenje o zagarantovanoj ravnopravnosti. U Ustavnom
amandmanu iz 1990. godine, demokratski balans nacionalnog i građanskog
je narušen kroz odvajanje suverenosti od naroda i vezivanje ovog pojma za
državu. Definiše se, prvo, suverenost države kao njeno originerno − izvorno
svojstvo na građanskoj osnovi, a zatim narodi i narodnosti. Navedenom
izmjenom ustavne norme izbjegava se identifikacija nosioca − titulara
suverenosti, jer ako je država suverena i demokratska, ostaje pitanje: Ko je
tu državu osnovao, ko je subjekt državotvorne vlasti?

Ustavni amandman definisao je ustavnu osnovu da je Bosna „starija od njenih
naroda” i služio je kao jedan od osnovnih pravnih argumenta za
međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine. Ustavnim promjenama
uspostavljena je cjelovitost i nedjeljivost državne teritorije, kao i
„...srazmjerna nacionalna zastupljenost u svim organima državne vlasti,
osim gdje je Ustavom predviđeno jednako, paritetno predstavljanje
konstitutivnih naroda”.105 Iz navedene ustavne norme proizilazi da narodi
ne mogu imati državotvorni karakter constituo, u smislu da su svi narodi
ravnopravni, već se ravnopravnost redukuje na određena, ustavom
definisana pitanja. Suština Amandmana je u činjenici da ovaj dokument u
prvi plan stavlja državnu suverenost na građanskoj osnovi, a u drugi plan
etničku suverenost i ravnopravnost.

Ovim dokumentom utemeljena je mogućnost preglasavanja u raznim varijantama,
što je jednu od etničkih nacija moglo dovesti u neravnopravan položaj.
Posebno sporan aspekt bilo je određenje da je Bosna, kao država, suverena sama po sebi,
jer onaj subjekt koji vlada suverenom državom i sam poprima svojstvo suverenog
subjekta. U procesu donošenja navedenog amandmana Skupština Bosne i
Hercegovine je imala legalitet, ali je legitimitet bio sporan iz nekoliko
razloga.

1. Ustavne promjene su izvršene u vrijeme izborne kampanje, kada
ne postoje stabilni demokratski uslovi za izmjenu ustava. Nije uobičajeno,
sa stanovišta teorije i prakse ustavnog prava, da se u toku izbornih
kampanja mijenjaju suštinske odredbe ustava. Kampanje, na izvjestan
način, mijenjaju društvenu klimu i mnjenje, dominira politička utakmica i
ne postoje stabilni uslovi u kojima se kroz javnu raspravu može objektivno
i argumentovano raspravljati o ustavnim izmjenama.

2. Savez komunista, čiji su poslanici (delegati) izglasali ovakav
amandman, izgubio je izbore u novembru 1990. godine, što potvrđuje da
ova politička partija nije imala većinsku podršku u narodu u vrijeme kada
je izvršila ustavne promjene.

3. Prema tradiciji i logici ustavnog prava, izmjene temeljnih
ustavnih odredbi od kojih bitno zavisi uređenje i funkcionisanje države,
vrši se u relativno dužem periodu, uz najširu javnu demokratsku raspravu i
saglasnost konstitutivnih faktora.

Savez komunista Bosne i Hercegovine je
tokom predizborne kampanje u prvim višestranačkim izborima, u kratkom
vremenskom roku i bez demokratske javne rasprave, izvršio ustavne
promjene i narušio demokratski balans između etničkog i građanskog
sadržaja u Ustavu.

Bio je to primjer da politička partija (njena elita)
zloupotrijebi svoju poziciju na vlasti i bez većinske volje naroda, donese
ustavne izmjene. Iako je amandman donesen nelegitimno, imao je bitan
značaj za međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine: „Jedna od
najznačajnijih odredaba tada važećeg Ustavnog amandmana LX na Ustav
Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine bila je ona što daje novu
definiciju Bosne i Hercegovine koja je bila uz provedeni referendum osnovni
pravni argument za međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine kao
nezavisne države.”106

Navedena izmjena Ustava Bosne i Hercegovine imala
je negativne posljedice na funkcionisanje njene državne vlasti i produbila
je međunacionalne sukobe. Sukobi Hrvata i Srba u Hrvatskoj imali su za
posljedicu sukobljenost Srba i Hrvata u Bosni i Hercegovini.

Procesi državnog osamostaljivanja Bosne i Hercegovine imali su za posljedicu
međunacionalni sukob, s jedne strane Srba, a s druge strane Bošnjaka i
Hrvata. Bosna i Hercegovina, krajem 1990. godine, nije bila stabilno
društvo i država sa stabilnim okruženjem, nego je bila opterećena i
spoljnim i unutrašnjim problemima. Posebno je bio izražen problem
budućeg državnog statusa Bosne i Hercegovine u procesu disolucije
jugoslovenske države. Opcija samostalne bosanske države i opcija njenog
opstanka u Jugoslaviji kao federalne jedinice predstavljale su nepremostiv
problem u postizanju međunacionalne saglasnosti.

Navedeni ustavni amandman je prouzrokovao donošenje niza drugih akata koji su doveli do
disolucije državne vlasti u Bosni i Hercegovini i produbili međuetničke
sukobe. Nacionalne elite u vladajućim partijama naslijedile su krizu
državne vlasti u Bosni i Hercegovini, zatim je svojim djelovanjem
produbili, pri čemu je pomenuti amandman imao bitan uticaj.

Osim Amandmana LX, donesen je i Amandman LXX kojim su ustanovljena, dva
vijeća u Skupštini BiH (tačka 5. Amandmana), način izbora člana
Predsjedništva SFRJ (tačka 9. Amandmana) i formiranje Savjeta za pitanja
ostvarivanja vitalnih nacionalnih interesa (tačka 10.amandmana).

„Skupština bira i razrješava člana Predsjedništva SFRJ iz SR BiH tajnim
glasanjem na prijedlog Predsjedništva SR BiH na osnovu prethodnog
neposrednog izjašnjavanja građana.”

Funkcija člana Predsjedništva SFRJ u međupartijskoj raspodjeli pripala
je srpskoj strani, i nije poznato zašto se
vrh Srpske demokratske stranke prećutno saglasio da Bogić Bogićević i
dalje ostane na funkciji člana Predsjedništva SFRJ u ime Bosne i
Hercegovine i da se pitanje njegove zamjene ne pokreće. Navedena
funkcija bila je od kapitalne važnosti za donošenje odluka na nivou
Jugoslavije, i prilikom odlučivanja Predsjedništva SFRJ o uvođenju
vanrednog stanja 1991. godine, glas Bogića Bogićeviča bio je presudan i
vanredno stanje (vojni udar) nije uvedeno.

Zanimljiv je dio amandmana koji se odnosi na zaštitu vitalnih nacionalnih
interesa u Skupštini BiH i uspostavljanje Savjeta za nacionalnu ravnopravnost.

„U Skupštini SR BiH obrazuje se Savjet za pitanje ostvarivanja ravnopravnosti naroda i
narodnosti BiH. Za članove Savjeta bira se jednak broj poslanika iz reda
pripadnika naroda SR BiH − Srba, Hrvata, Muslimana, odgovarajući broj
poslanika iz reda pripadnika drugih naroda i narodnosti i drugih koji žive u
BiH. Savjet odlučuje na osnovu saglasnosti članova iz reda svih naroda i
narodnosti. Sastav, djelokrug i način rada uređuje se zakonom koji se donosi
dvotrećinskom većinom od ukupnog broja poslanika u Skupštini BiH.”

Na inicijativu najmanje 20 poslanika Savjet razmatra pitanja ravnopravnosti
naroda, a na prijedlog Savjeta Skupština odlučuje dvotrećinskom većinom.
U Ustavu Savjet je postavljen kao specifičan oblik zaštite i ostvarivanja
nacionalnih interesa, ali je, istovremeno, Ustav ostavio nekoliko
„konstruktivnih” nedostataka. Savjet nije bio skupštinski dom čija je
saglasnost obavezna u donošenju odluka. Organizacija i praktično
djelovanje Savjeta trebali su biti ustanovljeni na osnovu posebnog Zakona,
ali nije definisano šta ako Skupština ne donese taj Zakon, ako nema
saglasnosti za formiranje Savjeta. Da bi se Savjet formirao trebala je
dvotrećinska većina, a ako nema te većine, nema ni Savjeta. Jedna etnička
zajednica, putem svojih 20 poslanika, mogla je pokrenuti proceduru pred
Savjetom, ali za odluku bila je potrebna jednoglasnost u Savjetu i ako je
nema tada odluka i inicijativa propada. Navedeno tijelo nije bilo adekvatno
za ulogu koja mu je namijenjena, jer poslanici nisu mogli postići
dvotrećinsku saglasnost za zakon kojim bi se formirao Savjet i odredio
njegov djelokrug i način rada.

Ustavni amandman LX od 31. jula 1990.
godine bio je suprotan izvornim principima Zemaljskog antifašističkog
vijeća narodnog oslobođenja iz 1943. i 1944. godine. Ovim ustavnim
izmjenama narušen je balans etničkog i građanskog i utemeljena je osnova
građanske države „jedan čovjek−jedan glas“, što je predstavljalo
destabilizujući faktor u Bosni i Hercegovini kao višeetničkoj državi.
ostvarivanja vitalnih nacionalnih interesa (tačka 10.amandmana).

/ Marko Nešković, Nedovršena država- Politički sistem Bosne i Hercegovine

Politički savjet Srpske demokratske stranke razmatrao je sadržaj
ustavnih izmjena iz jula 1990. godine i zaključio da je Amandman LX
nulificirao dotadašnju nacionalnu ravnopravnost definisanu u temeljnim
odluka ZAVNOBiH‐a iz 1943. i 1944. godine.

Zaključeno je da zajednička suverenost i nacionalna ravnopravnost tri nacije predstavlja jedinu
legitimnu ustavnu osnovu od koje zavisi državna stabilnost i
funkcionisanje političkog sistema u Bosni i Hercegovini. U cilju
neutralisanja negativnih posljedica navedenih ustavnih promjena, Politički
savjet Srpske demokratske stranke je Skupštini Bosne i Hercegovine, u
septembru 1990. godine, uputio Inicijativu za uvođenje Vijeća naroda kao
institucionalnog oblika nacionalne ravnopravnosti. Vijeće naroda zasnivalo
se na nekoliko osnovnih elemenata.

1. U ustavu Bosne i Hercegovine bi se pozitivnom enumeracijom
precizirala pitanja vitalnog nacionalnog interesa koja se ne bi mogla
rješavati preglasavanjem, na principu „jedan čovjek−jedan glas“, nego bi se
o njima odlučivalo kvalifikovanim etničkim većinama.

2. Kada na dnevnom redu Skupštine bude jedno od pitanja,
ustavom definisano kao vitalni nacionalni interes, tada se svi poslanici iz
oba doma (dom građana i dom opština) grupišu u tri nacionalna kluba,
(srpski, hrvatski i muslimanski− bošnjački).

3. Odluke bi bile legitimne ako za njih glasa natpolovična većina u
svakom od tri nacionalna kluba posebno, tako da različit broj poslanika u
nekom od nacionalnih klubova ne bi umanjivao njegov politički kapacitet.
Skupštinska većina bi istovremeno sadržavala sve tri etničke većine, a
svaka od njih bi imala suspenzivni veto, jer bez njene saglasnosti odluka ne
bi mogla biti donesena.

4. Međunacionalno usaglašavanje pomjerilo bi se na početak
procesa kreiranja odluka, jer bilo bi besmisleno upućivati u skupštinsku
proceduru prijedloge o kojima nije već ranije postignuta saglasnost
nacionalnih predstavnika.

5. Nakon glasanja o pitanju vitalnog nacionalnog interesa klubovi
bi prestali sa radom i poslanici bi nastavili djelovanje kao predstavnici
građana i opština.


Inicijativa Političkog savjeta Srpske demokratske stranke, uručena
tadašnjem predsjedniku Skupštine SR BiH, nije prihvaćena, nije zvanično
razmatrana, niti je bilo rasprave o tom pitanju.107

Odbijanje inicijative bio je indikator da postojeća skupštinska većina,
koju su činili predstavnici Saveza komunista, nije bila spremna da prihvati
vijeće etničkih zajednica kao oblik ostvarivanja nacionalne ravnopravnosti.
Neprihvatanje inicijative za ustavne promjene od strane vladajućeg Saveza komunista,
ukazivalo je da ustavni Amandman LX nije donesen slučajno i da nije bio propust
vladajuće partije, nego je imao prikriveni konstitutivni cilj da omogući
produženje vlasti Saveza komunista i njegovu ideološku dominaciju u
političkom sistemu Bosne i Hercegovine.

Prijedlog za uvođenje Vijeća naroda, kao drugog doma Skupštine Bosne i
Hercegovine, nije bio u suprotnosti sa ustavnom osnovom države i šteta je
što tadašnji saziv Skupštine BiH nije prihvatio navedenu inicijativu
Političkog savjeta Srpske demokratske stranke.

/ Marko Nešković, Nedovršena država - Politički sistem Bosne i Hercegovine

Odluka o osnivanju Srpskog nacionalnog vijeća

Nakon neuspjele Inicijative za uvođenje Vijeća naroda u Skupštinu
Bosne i Hercegovine, predstavnici Srpske demokratske stranke i Srpskog
pokreta obnove su u Banjaluci, 13. oktobra 1990. godine, održali srpski
nacionalni skup „Sabor”. Na ovom skupu je proglašena „Deklaracija o
nacionalnoj suverenosti srpskog naroda u Bosni i Hercegovini” sa sljedećim
sadržajem (S obzirom na to da je Deklaracija usmeno proglašena, autor ovih
redova je zapisao njen tekst onako kako je ovdje i naveden):

1. Ustanovljena je potreba da se formira predstavničko tijelo Srba
koje će izražavati interese cijele etničke nacije: „Ustanovljava se Srpsko
nacionalno vijeće kao organ Sabora koje će izražavati nacionalne interese
srpskog naroda u Bosni i Hercegovini“;

2. Srpsko nacionalno vijeće bilo je izraz suverenosti naroda u kojem
Srbi treba da imaju jednaka državotvorna prava kao Hrvati i Bošnjaci. Bilo
koja odluka o državnom pitanju Bosne i Hercegovine, donesena bez
zajedničke saglasnosti tri nacije, neće biti priznata kao legitimna i
obavezujuća.

„Srpsko nacionalno vijeće neće priznati nijedan akt, ni odluku organa Bosne
i Hercegovine, koji budu doneseni bez legitimne volje predstavnika srpskog
naroda, preglasavanjem, i koji su na štetu srpskih nacionalnih interesa”.
3. Ustanovljeno je pravo na demokratski otpor nametnutim
odlukama.

„Ukoliko se na nivou Bosne i Hercegovine donese neka odluka bitna za njen
državni status, preglasavanjem srpskih predstavnika ili bez njihovog učešća,
Srpsko nacionalno vijeće ima pravo na demokratski odgovor”.
Sadržajem Deklaracije reafirmisan je princip nacionalne ravnopravnosti i
zajedničke narodne suverenosti kao osnove državne vlasti. Narod, kao
jedini nosilac suverenosti, ima prirodno pravo da ne prihvati akt državne
vlasti u čijem donošenju nije ravnopravno učestvovao i koji je štetan po
njegove nacionalne interese. Iako se to u Deklaraciji nije direktno
pominjalo, jedan od suštinskih ciljeva navedenog akta bila je preventivna
javna poruka drugim narodima da Srbi neće prihvatiti bilo koji oblik
međunacionalne hegemonije. Održavanje Sabora, ustanovljenje
Nacionalnog vijeća i donošenje Deklaracije, predstavljali su ustavnu
osnovu za definisanje statusa srpskog naroda u Bosni i Hercegovini u
narednom periodu.

4. Za predsjednika Srpskog nacionalnog vijeća imenovan je Radovan
Karadžić koji je tada vršio funkciju predsjednika Srpske demokratrske
stranke.

Odluka o osnivanju srpskog nacionalnog vijeća predstavljala je čin
suverenosti srpske etničke nacije koja nastoji osigurati ravnopravnost sa
druge dvije nacije, ali je ujedno bilo i potencijalna osnova za donošenje
separatnih konstitutivnih akata.

/ Marko Nešković, Nedovršena država- Politički sistem Bosne i Hercegovine

Kao rezultat međunacionalnog političkog sukoba u svim
institucijama državne vlasti, tokom 1991. godine, međunacionalna
netrpeljivost je zahvatila i lokalne sredine (opštine) pri čemu se iskazivalo
nekoliko faktora.

Jedan od razloga nezadovoljstva bile su opštinske granice koje su
definisane u vrijeme vladavine Saveza komunista.108 Stanovništvo je bilo
nezadovoljno opštinskim granicama koje nisu imale ekonomsku, geografsku
i komunikacijsku opravdanost.

Drugi razlog, koji je uticao na pogoršavanje međuetničkih odnosa u
lokalnim sredinama, proizilazio je iz ratnog sukoba u Hrvatskoj, jer je
stanovništvo u BiH imalo suprotstavljene stavove o ovom sukobu (Srbi su
bili na strani Srpske Krajine, a Bošnjaci i Hrvati na strani Hrvatske).109

Treći razlog proizilazio je iz potrebe da se Bosna i Hercegovina
decentralizuje, a budući da o tome nije bilo saglasnosti, predstavnici Srba u
pojedinim opštinama su počeli samostalno da donose odluke o
decentralizaciji države kroz regionalizaciju.

Četvrti razlog proizilazio je iz negativnog odnosa srpskog
stanovništva prema državnoj nezavisnosti Bosne i Hercegovine.

Proglašavanjem regija, Srbi su nastojali da stvore novu realnost u kojoj bi
Bosna i Hercegovina ostala u sastavu Jugoslavije. Srbi iz Bosne su Jugoslaviju
shvatali kao garanta svojih nacionalnih interesa i kao najoptimalniju
državnu organizaciju i za sve druge etničke nacije i manjine. Jugoslovenski
državni organi su u Srbima iz Bosne, ali i iz Hrvatske, uviđali faktore za
očuvanje Jugoslavije kao države, i nastojali su da političke kapacitete Srba
stave u funkciju jugoslovenskih državnih interesa. Podudaranje
državnih organa Jugoslavije, s druge strane, bilo je iz različitih motiva i
imalo je privremeni karakter koji je trajao do kraja 1991. godine. Nakon
propasti jugoslovenske države, početkom 1992. godine, Srbi iz Bosne i
Hercegovine su izmijenili političke ciljeve i, umjesto propalih
jugoslovenskih vrijednosti, prioritet su bili vitalni nacionalni interesi Srba u
okviru Bosne i Hercegovine.

Srpske autonomne oblasti su nastajale od aprila do decembra 1991. godine
u dvije faze: prvo kao zajednice opština, a zatim
kao srpske autonomne oblasti i regije. Glavni problem u stvaranju srpskih
autonomnih oblasti i regija bio je način njihovog proglašenja: oblasti i regije
su proglašavane voljom predstavnika jednog naroda (Srba) protiv volje
predstavnika druga dva naroda (Hrvata i Muslimana). Bilo je to stvaranje
presedana, s negativnim posljedicama: ako Srbi imaju pravo da preglasavaju
druga dva naroda na lokalnom nivou, isto tako i druga dva naroda imaju
pravo da preglasavaju Srbe na nivou Bosne i Hercegovine. Preglasavanje, kao
osnova donošenja odluka, imalo je negativne posljedice po međunacionalne
odnose i državni status Bosne i Hercegovine.

Tokom 1991. godine proglašene su srpske autonomne oblasti i
regije.110 Ustavom Jugoslavije bilo je definisano da „opštine međusobno
sarađuju na načelima dobrovoljnosti, i solidarnosti, udružuju sredstva i
osnivaju zajedničke organe, organizacije i službe za obavljanje poslova od
zajedničkog interesa i za zadovoljavanje zajedničkih potreba i mogu se
udruživati u gradske ili regionalne zajednice” (član 119). Sličnu odredbu
sadržavao je i Ustav BiH: „Opštine koje su prostorno i ekonomski međusobno
povezane, mogu se, radi racionalnijeg i efikasnijeg ostvarivanja zajedničkih
interesa i potreba radnih ljudi i građana i usklađivanja društveno‐ekonomskog
razvoja, udruživati u zajednice opština” (član 275).

Ustavna mogućnost da više opština svojim odlukama mogu stvarati međuopštinske zajednice,
predstavljala je formalnu osnovu udruživanja opština u kojima su Srbi imali
većinsku vlast. U opštinama gdje su Srbi bili manjina, došlo je do separatnog
proglašenja srpskih opština i njihovog udruživanja u regije. Stvarni razlozi
stvaranja srpskih autonomnih oblasti i regija nisu bili ekonomski, nego
politički. Primarni politički cilj Srba iz Bosne i Hercegovine tokom 1991.
godine, bio je očuvanje integriteta Jugoslavije, pa su stvarane teritorijalne
cjeline koje bi ostale u sastavu Jugoslavije.

Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, kao najviše
predstavničko − nacionalno tijelo svojim odlukama usmjeravala je proces
osnivanja i uspostavljanja oblasti i regija. Na drugoj sjednici Srpske skupštine
21. novembra 1991. godine donesena je odluka o uspostavljanju teritorija
opština, mjesnih zajednica i naselja koje se smatraju teritorijom Jugoslavije.
Na trećoj sjednici, od 11. decembra iste godine, Srpska skupština donijela je
odluku o osnivanju srpskih opština i organa vlasti na tim teritorijama.

Vlada BiH u većinskom (bošnjačko‐hrvatskom dijelu) smatrala
je proces regionalizacije izašao iz okvira postojećeg ustava i da je postao
protivustavan u nekoliko elementa:
‐ regije su u svoju nadležnost definisale i pitanja bezbjednosti i odbrane, a to
je, po Ustavu, bila nadležnost države na nivou republike i na saveznom
nivou

‐ opštine su bile udružene u ranije međuopštinske zajednice, pa su
jednostrano istupile iz tih zajednica protiv volje drugih članica, čime je
njihov akt neustavan;
‐ proces udruživanja odvijao se po hitnom postupku i nije provedena
demokratska procedura i javna rasprava;
‐ odbornici u opštinama koje su se udružile, iz reda hrvatskog i
muslimanskog naroda, protivili su se odlukama, ali su preglasani od
odbornika srpske nacionalnosti, čime je narušena ravnopravnost naroda;
‐ regije su osnovane kao nove društveno‐političke zajednice, a po važećem
Ustavu, samo su republika i opština imale status društveno‐političkih
zajednica.

Vlada Bosne i Hercegovine je podnijela zahtjev Ustavnom sudu Bosne i
Hercegovine za ocjenu ustavnosti osnivanja srpskih autonomnih oblasti i
regija.111 Ustavni sud je, odlukom od 1. novembra 1991. godine, udruživanje
opština u srpske autonomne oblasti i regije proglasio neustavnim.

Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, kao najviše
predstavničko tijelo srpske etničke zajednice, nije priznala ni prihvatila
odluke Ustavnog suda. S obzirom na to da je državna vlast bila u disoluciji
nije postojao državni organ ili institucija koja bi mogla da provede odluku
Ustavnog suda.

/ Marko Nešković, Nedovršena država - Politički sistem Bosne i Hercegovine
___

110 Zajednica opština Bosanska krajina proglašena je 7. aprila 1991. godine, zatim se
transformisala u Autonomnu regiju Krajinu, 16. septembra iste godine. Zajednica opština
Romanija proglašena je 8. maja 1991. godine, a zatim se transformisala u Srpsku autonomnu
oblast Romanija, 21. septembra iste godine. Zajednica opština Stara Hercegovina osnovana
je 27. maja 1991. godine, a zatim se transformisala u Srpsku autonomnu oblast Stara
Hercegovina, 12. septembra iste godine. Srpska autonomna oblast Birač proglašena je 9.
novembra 1991. godine, i Zajednica opština Sjeverna Bosna proglašena novembra 1991.
godine, a 14. decembra osnovana je Srpska autonomna oblast Semberija i Majevica, ranije
Sjeveroistočna Bosna.