SR Hrvatska je bila samo nacionalna država Hrvata i država Srba u Hrvatskoj i svih ostalih narodnosti koji u njoj žive.
U Ustavu SRH je jasno da je Hrvatska nacionalna država Hrvata.
Po tvome je onda današnja Hrvatska država, koliko ono 13 naroda koji se još izričito spominju u njemu.

U amandmanima na Ustav iz 1971.-1972. u njega prvi put ulazi formulacija da je SRH „nacionalna država hrvatskog naroda, država srpskog naroda u Hrvatskoj i država narodnosti koje u njoj žive“.

hrvatski narod, zajedno sa srpskim narodom i narodnostima u Hrvatskoj, (…), izvojevao (…) u zajedničkoj borbi s drugim narodima i narodnostima Jugoslavije u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji nacionalnu slobodu, (…), te uspostavio svoju državu – Socijalističku Republiku Hrvatsku (…).’

Navedeni tekst nedvosmisleno i u jednini označava upravo hrvatski narod kao onaj koji je uspostavio SRH. Prema tome je ona bila definirana kao nacionalna država tek jednog naroda, i to hrvatskog.

Ustav SFRJ iz 1974. govori da su se narodi Jugoslavije, zajedno s narodnostima s kojima žive, ujedinili u saveznu republiku slobodnih i ravnopravnih naroda i narodnosti, upućuje na to da su narodima držani oni narodi čije su nacionalne države bile dijelom SFRJ kao njezine savezne republike.

Obzirom da je pet republika istovremeno bilo nacionalnim državama nekoga od naroda u SFRJ, a da je BiH bila ustavno definirana kao tronarodna država (država Muslimana, Hrvata i Srba), vrlo je lako doći do odgovora na pitanje što su to ‘narodi Jugoslavije’, a što su narodnosti.

Zamisli strancima objašnjavaš da si ti kao Srbin narod i imaš pravo na odcjepljene, a Albanci su narodnost i nemaju pravo na odcjepljenje.

Postoji teorija da je Ustav SFRJ iz 74. upravo dijelo Hrvata i Slovenaca da se stvore preduvjeti za odcijepljenje.
Srbi tvrde da je Ustav djelo Bakarića te posebno Kardelja.

Zamisli strancima objašnjavaš da si ti kao Srbin narod i imaš pravo na odcjepljene, a Albanci su narodnost i nemaju pravo na odcjepljenje.

Pоslеdnji 19. аmаndmаn iz 1968, sprоvоdеći dоslеdnо pоlitiku punе nаciоnаlnе rаvnоprаvnоsti u svim prаvimа i dužnоstimа је izјеdnаčiо nаrоdе i nаrоdnоsti, tаčniје jugoslovenske i mаnjinskе nаciоnаlnоsti.35 Timе su mаnjinski nаrоdi u Јugоslаviјi de factо i de iure pоstаli lеgitimаn i rаvnоprаvаn pоlitički fаktоr, а nе sаmо kulturni ili јеzički еntitеti, mаkаr implicitе dеprivirаni, kао u vеćini drugih zеmаljа.36

Kad je u pitanju reforma federacije i dalje rešavanje nacionalnog pitanja, Kardelj je tu video kristalisane tri pozicije.

Prva je bila birokratska i centralistička, koja se uzdala u postojanje centralnih fondova i pritisaka na federaciju. Kao glavnog protagonistu ovih „unitarističko-centralističkih tendencija“, ali i „ostataka velikosrpskih teorija“, Kardelj je video Srbiju. Otpori takvim pogubnim trendovima u samoj Srbiji, smatrao je, nisu nailazili na dovoljno snažnu podršku u ovoj republici. Od Srbije kao najveće republike i Srba kao najveća nacije i njihove orijentacije „daleko više zavisi od stava bilo koje druge nacije“, smatrao je Kardelj, naglasivši da ne potcenjuje ni druge nacionalizme, ali da „najveću štetu jedinstvu ove zemlje“ može da nanese upravo srpski nacionalizam i centralistički kurs koji u Srbiji ne bi naišao na snažan otpor.24

Drugu grupu u Jugoslaviji, Kardelj je video kod manje razvijenih republika koje su centralističku orijentaciju podržavale iz straha da će deetatizacija i decentralizacija dovesti do smanjivanja podrške njihovom privrednom razvitku. Držao je ovakav stav neopravdanim, jer će podrška razvitku slabije razvijenih biti veća, ako se jugoslovenski privredni sistem modernizuje i razvije, čime će pojedinačni razvoj u svakoj od republika povećati i jedinstveni jugoslovenski razvoj.

Treću grupu čine razvijene republike, Slovenija i Hrvatska koje su orijentisane na decentralizaciju po svaku cenu, pa makar to bila i „etatistička decentralizacija“, čime se ide ka nametanju pritiska jednih republika prema drugima, razvijenih prema nerazvijenim. Kao jedan od uslova napretka, Kardelj je video nestanak „etatističkog saveznog kolača“, tj. likvidaciju saveznih investicionih fondova.25

Jugoslovenski prеdsеdnik Titо је tokom 1971, pоzivајući dа sе prihvаti treći set ustavnih amandmana, smаtrао dа оni „znаčе јаčаnjе nаšе sоciјаlističkе zајеdnicе, а nе njеnо slаbljеnjе i dеzintеgrаciјu“, јеr nоvim kоnstitutivnim kоncеptоm ćе sе uklоniti „оnо štо је izаzivаlо nеspоrаzumе mеđu rеpublikаmа, kао i izmеđu Fеdеrаciје i rеpublikа“. Ustаvnе prоmеnе ćе, smаtrао је Titо, rеšiti mnоge „prоtivrјеčnоsti živоtа u nаšој mnоgоnаciоnаlnој sоciјаlističkој zајеdnici.“ Nеmајući iluziјu dа је mоgućе rеšiti svе prоblеmе, јugоslоvеnski prеdsеdnik је nаglаšаvао dа ćе sе njimа nеsumnjivо „smаnjiti prоtivrјеčnоsti i sprеčiti nаstајаnjе nоvih“.45

Аmаndmаni ćе, smаtrао је Titо „оsigurаti pоtpunu slоbоdu svih nаrоdа i nаrоdnоsti u svih šеst rеpublikа“. Niје u pitаnju dеzintеgrаciја, tvrdiо је, vеć „intеgrаciја аli nа drugој оsnоvi“, јеr аmаndmаni mоrајu dа dоvеdu dо „punе nаciоnаlnе rаvnоprаvnоsti“.46 О sаmоm kаrаktеru аmаndmаnа nајsаžеtiје је ipаk gоvоriо nа zаtvоrеnој sеdnici nајužеg pаrtiјskоg vrhа, gdе је njihоvu suštinu svео nа tо dа sе „stvаrа јеdnа hоmоgеnоst nа drugој liniјi, nа dеmоkrаtskој liniјi“.47

Nоvа ustаvnа rеšеnjа Titо је glеdао kао оpеrаciоnаlizаciјu pоlitikе nаciоnаlnе rаvnоprаvnоsti, јеr „nikо ni u јеdnој rеpublici, ni јеdаn nаrоd, ni јеdnа nаciоnаlnоst nе žеli drugе nаciоnаlnоsti u slаbiјеm pоlоžајu (...) nеgо dа sе tа rаvnоprаvnоst, prаvо svаkоg nаrоdа, dа vеоmа dоđе dо punоg izrаžаја“, pоručivао је. Ipаk, kао i u gоtоvо svim istupimа, dubоkо svеstаn svоје intеgrаtivnе ulоgе, upоzоrаvао је dа sе mоrа glеdаti intеrеs „zа nаšu cеlinu, zа nаšе јеdinstvо (...) nе smе ni јеdаn glеdаti sаmо sеbе, nеgо mоrа glеdаti drugоgа...“48

U procesu decentralizacije, Tito je u snažnoj i jedinstvenoj partiji video garanta državnog jedinstva, poručivši partijskim rukovodiocima da Savez komunista u Jugoslaviji „nema granica, ni republičkih, ni lokalnih, ni drugih... idejno-politički rad i idejno-politička uloga Saveza komunista moraju biti jedinstveni za čitavu zemlju“.49

Nа sеdnici nајužеg pаrtiјskоg vrhа, јugоslоvеnski prеdsеdnik је čаk konstatovao: „Mi kоmunisti nеmаmо grаnicе u Јugоslаviјi. Ја smаtrаm tо dа nеmаmо grаnicе. Mi smо rеvоluciјu sprоvеli, bоrili smо sе, mi nismо imаli grаnicе“.50 Krajem 1971, on je poručivao da je Savez komunista „jedini faktor“ koji ima pravo „idejno političkog-delovanja u opštejugoslovenskim okvirima“.51 Оvаkаv Titоv stаv niје biо sаmо gаrаnt јеdinstvа zеmljе sа nајvišеg mеstа, vеć i izvesno rеlаtivizоvаnjе dеcеntrаlizаtоrskih rеšеnjа nоvе ustаvnе kоncеpciје, kоја su mоglа delovati kao prеvišе rаdikаlna.

Jedan od najvažnijih Titovih motiva za snažnu podršku ustavnim amandmanima bio je povezan sa težnjom ka političkoj stabilizaciji koja bi bila moguća, ako nova rešenja budu prihvatljiva svima i ako bi se, pre svega u oblasti privrede, „raščistile stvari“, kako je rekao.

Po rečima jugoslovenskog predsednika, Jugoslaviji je bio potreban „čist sto i da svaka republika, svaka nacija zna na čemu je“. To bi, po njemu, razrešilo nagomilane protivrečnosti, onemogućilo konflikte i međusobne optužbe u budućnosti, o tome, kako jugoslovenski narodi jedni druge „eksploatišu“, „pljačkaju“, „podvaljuju“ i sl.52

Kаdа је rеč о аmаndmаnimа, poručivao je da, „trеbа istаći dа tо nisu sitnе stvаri. Prеgrupisаvаnjе u јеdnој držаvi krupnа је stvаr. Nаimе, krupnа је stvаr stvоriti u јеdnој mnоgоnаciоnаlnој zајеdnici kао štо је nаšа, tаkvе оdnоsе (...) dа svi nаrоdi budu zаdоvоljni...“53 S druge strane, u septembru 1969, je govorio da „mi kao zajednica više nacionalnosti predstavljamo mnogo u svijetu, a svaki posebno ne bi značio ništa. A vani već trljaju neki ruke – ja čitam svaki dan to – kažu to se dezintegrira, tu imaju teškoće, teško da će ih prebroditi. E, pa, sad, ako ovaj umre, to jest ja, onda znači da se sve raspada. A ja ne bih htio da se raspadne, nego ću raditi i s vama zajedno tako da se ona nikad ne može raspasti, da se ne smije raspasti“.54

Onog trenutka kada je u posttitovskoj Jugoslaviji – u formi zahteva za reviziju federalne ustavne formule iz 1974 – postavljeno na dnevni red srpsko nacionalno pitanje, otpočeo je proces raspada jugoslovenske države. Dovođenjem u pitanje prihvatljivosti (kon)federalnog ustrojstva, a ubrzo, kao odgovor na neprihvatanje projekta centralizacije, i osporavanjem legitimiteta unutrašnjih granica, poljuljani su i za kratko vreme srušeni temelji posleratne Jugoslavije.

Olga Popović–Obradović, KAKVA ILI KOLIKA DRŽAVA Ogledi o političkoj i društvenoj istoriji Srbije XIX–XXI veka

"Srbijanska politika" Marka Nikezića i srpskih liberala definisana je u okviru projekta decentralizacije Jugoslavije koji će biti konačno zaokružen Ustavom od 1974, a koji su srpski liberali ne samo prihvatili nego i razumeli kao šansu za izgradnju Srbije kao moderne države. Po prvi put, srpska zvanična politika stajala je na stanovišu da politika državnog centralizma u Jugoslaviji nije u interesu Srbije; da – kako je Nikezić govorio – ona ne samo da se kod drugih "doživljava kao težnja za hegemonijom, nego vodi zapostavljanju same Srbije". Za Srbiju, smatrali su liberali, jednako kao i za druge republike, Jugoslavija je opravdana samo kao racionalna državna zajednica, kao institucionalizovani sporazum o zajedničkim interesima.

Okrenutost "Srbije sebi" podrazumevala je i relativizaciju značaja svesrpskog državnog jedinstva. Otud srpski liberali eksplicite odbacuju stav da se prava Srba u drugim republikama brane u Beogradu. Zato su srpski liberali stali uz ustavne promene, koje su zaključno sa 1971, praktično već bile zaokružile nov koncept federacije. Temeljni princip tog koncepta bio je Jugoslavija kao sporazumna zajednica naroda koji su je stvorili.

Svojim programom srpski liberali su postali prihvatljiv partner za druge u Jugoslaviji. To međutim, nije bilo dovoljno. Trebalo je imati podršku federalnog vrha, s jedne, i same Srbije, s druge strane. Obe te podške su, međutim, izostale i srpski liberali su doživeli dvostruki poraz – na federalnom vrhu i iznutra, u samoj Srbiji. Za federalni partijski vrh, pre svega za Josipa Broza Tita, srpski "liberali" predstavljali su opasnost već samim tim što su isticali važnost institucija, jer su tako, iako posredno, dovodili u pitanje njegovu ličnu vlast, ali i politički monopol Komunističke partije.

Takođe, insistiranjem na tržišnoj privredi, kao i širenjem granica unutrašnjih sloboda i zaziranjem od represivnih mera – jednom rečju, svojim projektom modernizacije u celini, oni su ugrožavali same temelje komunističkog poretka. Liberalima se posebno zameralo to što su bili popustljivi prema krugu kritičkih intelektualaca okupljenom oko D. Ćosića, u kome se sve otvorenije uobličavao svesrpski nacionalni program, kao i prema intelektualcima, uglavnom filozofima, koji su s pozicija radikalne levice kritikovali jugoslovenski socijalizam, ostvarujući ogroman uticaj na studentski pokret 1968. Sve to zajedno, za federalni partijski vrh predstavljalo je dovoljan razlog za svrgavanje liberala.

Ali, gledano iz istorijske perspektive, neuporedivo značajniji je bio poraz srpskih liberala koji je došao iznutra, iz Srbije, koja je odbacila njihov nacionalni program, a sa ovim i njihov modernizatorski projekat koji je od nacionalnog bio nerazlučiv. To je bio pravi istorijski poraz pred sve glasnijim i organizovanijim intelektualnim krugovima koji su na napuštanje politike jugoslovenstva odgovorili povratkom na politiku svesrpstva.

Dok je za liberale decentarlizacija započeta ustavnim amandmanima bila početak novog koncepta Jugoslavije u kojoj će Srbija, oslobođena balasta integralnog jugoslovenstva i svesrpstva, imati više slobode da se razvija kao moderna država, dotle je za opozicionu intelektualnu elitu ta ista decentralizacija značila kraj Jugoslavije i otvaranje pitanja srpske nacionalne države koje se ne može rešavati bez Srba van Srbije.

Tada se, povodom ustavnih amandmana, prvo u krugovima kritičke inteligencije u javnoj raspravi o ustavnom pitanju, a potom i u državnim strukturama Srbije, uobličava sverpska nacionalna platforma, takoreći do najsitnijih detalja. Nova ustavna reforma već tada je definisana kao konačno razotkrivanje pravih namera jugoslovenskih komunista – da budu dželat srpske državne ideje i srpske nacije u celini.

Ustav od 1974. nije prihvaćen, ali ne, ili bar ne na prvom mestu, zbog onoga što je u tom ustavu predstavljalo zaokret unatrag u pogledu političkog sistema, nego zbog načina na koji je on rešio odnose meñu federalnim jedinicama; ne zbog toga što je, više nego prethodni ustavi, omogućavao ličnu vlast i simbiozu između jedne i jedine partije i države, niti zbog toga što je konačno petrificirao režim bez ekonomskih sloboda i političke demokratije, nego zbog toga što je Jugoslavija od tzv. klasične federacije pretvorena u neku vrstu konfederacije.

Ugledni srpski intelektualci, potonji uticajni politički ljudi, težište su tada bacili, ne na pitanje političkih sloboda i demokratije, nego na srpsko nacionalno pitanje. Otvorili su pitanje republičkih granica i s tim u vezi počeli su da podsećaju na stradanje Srba u NDH, dokazujući da Srbi ne mogu da žive zajedno sa Hrvatima.

Već tada, oni su srpskom narodu poslali poziv na "otrežnjenje". Svesni da je ustav bilo nemoguće promeniti bez konsensuza (ustavno pravo veta), najugledniji pravnici su tada objašnjavali da se ustav može menjati i vanpravnim putem, primenom prirodnog prava naroda na otpor i pobunu. Štaviše, otvoreno je i pitanje dalje uloge intelektualaca u društvu, s obzirom na novu situaciju u koju je doveden srpski narod: umesto da svojim studentima tumače ustav i uče ih zakonitosti, oni, a posebno profesori prava, trebalo bi da nadalje "dovode narod do svesti o pravu na pobunu". Ukratko, ustavna revizija krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih otvorila je srpsko nacionalno pitanje i rezultirala formulisanjem svesrpske nacionalnopolitičke platforme kao jedine prihvatljive alternative centralističkoj Jugoslaviji.

Liberali, koji su ovakvu platformu odbacili u ime "srbijanske" političke platforme i koncepta Jugoslavije kao sporazumne zajednice, zapečatili su time svoju sudbinu u Srbiji – koja će narednih trideset godina, sve do današnjeg dana, patiti od traume koja se zove "Ustav 1974". Ironija novije srpske istorije je u tome da je upravo pod okriljem srpskih liberala, u atmosferi dotad nepoznatih sloboda u posleratnoj Jugoslaviji, rekonsolidovan srpski nacionalistički projekt koji će srušiti i same liberale, a potom i Jugoslaviju. I što je najznačajnije – poraziti "modernu Srbiju".

Olga Popović–Obradović, KAKVA ILI KOLIKA DRŽAVA Ogledi o političkoj i društvenoj istoriji Srbije XIX–XXI veka

U tom smislu, prof. Jovičić je naveo primer SR Hrvatske, kao jedine republike koja je svojim ustavom predvidela mogućnost da o ustavnoj promeni odlučuju građani na referendumu. /Naučno savetovanje “Promene Ustava SR Srbije”, 1988.

Ustavotvorna vlast u SR Srbiji Da li i u kojoj meri, u slučaju SR Srbije, propisi važećih ustava SFRJ i SRS poštuju saveznim ustavom proklamovanu državnost svih republika u sastavu SFR Jugoslavije? U odgovoru na ovo pitanje koje je dominiralo u raspravi tokom prve sekcije Naučnog savetovanja, gotovo da nije bilo učesnika koji nije podvukao poseban značaj ustavotvorne funkcije, kao funkcije kroz koju se prevashodno iskazuje državnost i koja, zapravo, i odvaja državu od svih drugih političko-teritorijalnih jedinica. Kao glavna, pak, tema, ustavotvorna vlast u SR Srbiji razmatrana je u referatima profesora Miodraga Jovičića i dr Lidije Baste.

Pre nego je prešao na analizu ustavotvorne funkcije republike Srbije, profesor Jovičić je ocenio ustavotvornu funkciju naših republika uopšte, onako kako je ona određena saveznim ustavom. Po njegovom mišljenju, ta je funkcija, s obzirom na sadržinu ustavnopravnih ovlašćenja republika, prilično ograničena. Saveznim Ustavom, sa kojim republički ustavi ne mogu biti u suprotnosti, u velikoj meri su opredeljeni ne samo društveno-ekonomsko uređenje i društveno-politički sistem, već i organizacija vlasti u svim republikama. U ovom poslednjem pogledu, pogledu organizacije vlasti, savezni Ustav je, po oceni prof. Jovičića, preterano restriktivan, što je republičke ustavotvorce prinudilo na nepotrebnu uniformnost.

S druge strane, pak, obaveza republičkih ustava da ne budu u suprotnosti sa saveznim Ustavom samo je deklarativne prirode, s obzirom da nisu predviđena pravna sredstva za uklanjanje eventualnih suprotnosti. Ovo znači da postoje realne mogućnosti za proširenje samostalnosti republika u sopstvenom samoorganizovanju. / Naučno savetovanje “Promene Ustava SR Srbije”, 1988.

Srbijansku inicijativu za revizijom Ustava iz 1974. godine osujetio je lično Josip Broz
Tito. Na sastanku s predsjednicima SK Srbije, Kosova i Vojvodine u julu 1977. godine jasno
je istakao da se postojeće ustavno rješenje položaja pokrajina neće mijenjati. Bilandžić
navodi sljedeće: “Prvi pokušaj revizije Ustava SFRJ blokirao je Tito. Srbija se povukla,
svjesna da Stari s 85 godina neće još dugo. Najavila je dakle buduće sukobe s pokrajinama,
ali i sa ostalom Jugoslavijom.” Bilandžić, D. 1999, 675-676.

Ustavom 1974. godine Josip Broz Tito je dobio neograničen predsjednički
mandat i njegova djelatnost nije bila podložna političkoj provjeri.
Međutim, Ustav je istovremeno spriječio pojavu novog Tita, tako da je detitoizacija
Jugoslavije započela samim Ustavom, dok je Tito bio živ, da bi
se nastavila nakon njegove smrti.183 Smrću predsjednika političko središte
gubi moć djelotvornog kočenja centrifugalnih sila i oslanjanja republičkih
partija na tradicionalne nacionalne ciljeve.184 Samo šest mjeseci nakon Titove
smrti predsjednik Ustavnog suda Srbije Najdan Pašić uputio je pismo
jugoslavenskom partijskom vrhu u kojem se traži izmjena Ustava. Međutim,
ni ovaj zahtjev nije imao velikog odjeka ni u partijskom centru ni u
drugim republikama.185

Ako ste se ikad čudili kako to da je rukovodstvo Jugoslavije u Ustav 74. unijelo da se republike mogu odcijepiti ako hoće, onda je objašnjenje slijedeće - NISU.

I sam sam vjerovao na riječ da su po jugoslavenskom ustavu Hrvatska i Slovenija imale pravo na odcjepljenje, no to je samo lijepi mit, i opet se pokazuje da je najbolje ne vjerovati na riječ nego čitati dokumente.

Večernji list nedavno je donio komentar da republike Jugoslavije NISU po tadašnjem ustavu Jugoslavije imale pravo na odcjepljenje i da se radi o mitu.
https://www.vecernji.hr/premium/mit-o-t ... 74-1199891
Takvo što naprosto nije pisalo u federalnom ustavu. Odsustvo tog mitskog člana dodatno je pojačano članom da se granice Jugoslavije ne mogu mijenjati bez suglasnosti svih republika.
Ovo naravno nije nikakvo otkriće za one koji su u Europi sudjelovali u raspravi o priznanju novih država.
Hrvatska i Slovenija su međunarodno priznate temeljem stava Badinterove komisije da se Jugoslavija raspala, a ne na temelju nekog člana Ustava Jugoslavije.

Ustav iz 74. spominje načelno pravo na odcjepljenje naroda a to bi bio dakle argument s tadašnje srpske strane da su narodi suvereni, mada djelomično i argument hrvatske strane da imaju pravo tražiti nekakvu nezavisnu državu za Hrvate
https://hr.wikisource.org/wiki/Ustav_So ... vije_(1974.)

Međutim istovremeno govori da se granice republika ne mogu mijenjati bez suglasnosti republike, znači i samoopredjeljenje naroda kroz cijepanje republika je u biti bilo blokirano.

Također, još jedan mit je netočan, a to je da je jedna od pozitivnih stvari Tita to što je donio ovaj ustav. Ispada da je Tito bio protiv tog ustava, pa mu se tek posmrtno pripisala zasluga.


To znači da je Ustav donijela Komunistička Partija Jugoslavije jednostavnom brojnošću istaknutih komunista te delegata koji su zastupali jači federalizam, a to je bilo 60-70% Jugoslavije. Možda je Tito bio za jaču federalizaciju no protiv završne verzije ustava, no imao je tada preko 80 godina pa je očito da ga nisu šljivili previše. Naravno, Titu se i dalje valja dati kredit za ideju federalnog uređenja Jugoslavije od njenog samog početka (ipak je veliki kontrast s Kraljevinom Jugoslavijom).

Dodatno, ispada da su Slovenija i Hrvatska imale ustvari veća muda nego što se priča, jer ako nisu imale pravo na odcjepljenje to je bio veći i teži poduhvat. Znači, krivi je i onaj mit da su eto unatoč pravu republika da se odcijepe, zle europske zemlje nećkale se oko priznanja samostalnosti Slovenije i Hrvatske jer su posebno voljele Jugoslaviju. Bome, logičnije je da su htjele da nestane jaka i pogotovo komunistička država na Balkanu.

Naravno, tu valja povući i paralelu sa Sovjetskim Savezom i Čehoslovačkom koje su se raspale u isto vrijeme, te Austrougarskom od prije itd.
Ja sumnjam da je u ustavu ijedne od tih supernacionalnih država pisalo da se netko može odcijepiti.
I baltičke zemlje su vjerojatno proglasile samostalnost suprotno ustavu SSSR, ne trebam uopće čitati taj ustav i tražiti nepostojeće među sto stranica dugoj preambuli hvaljenja partije, moš mislit da je Staljin u ustav upiso da ovi mogu ić kad hoće.

Znači, Jugoslavija ipak nije bila prva zemlja na svijetu u čijem je ustavu pisalo da se federalne jedinice mogu slobodno odcijepiti.
Da se vratimo na BiH jer je forum prvenstveno o BiH. Možemo reći i da se BiH protupravno odcijepila od Jugoslavije, BiH je u međuvremenu i sama federalizirana kao i Jugoslavija, pa se onda može očekivati i da federalne jedinice BiH imaju sličan put do samostalnosti.
A raspad BiH će biti jednako legalan kao raspad Jugoslavije - to će biti ne pravno pitanje, nego pitanje realnosti i stanja na terenu. S tim da je za razliku od institucija Jugoslavije, daleko lakše zablokirati sve institucije BiH. Ono što se legalno može je staviti BiH u komu u kriogenu komoru na vječni led, potpuno legalno.

Od 1946. do 1963. jugoslovenski politički sistem samo je nominalno federativni, a zapravo je smesa elemenata ustavne devolucije, administrativne decentralizacije i federativnog uređenja. Federativna komponenta bila je u velikoj meri sputana i gotovo nevidljiva do 1953, kada Ustavnim zakonom dobija više prostora i ingerencija. Nominalni federalizam postaje istinski federalizam 1963. i takvo stanje stvari traje negde do 1971. Naime, posle trećeg seta amandmana 1971. pa do kraja postojanja države radilo se o kombinaciji elemenata federalnog i konfederalnog uređenja. Federalni elementi uređenja su odolevali do 1980. zahvaljujući autoritetu doživotnog predsednika. Posle njegove smrti jačaju konfederalni elementi s tim što autoritet saveznih ustanova ponekad prevagne (slučaj „osamostaljivanja“ vlade Ante Markovića) samo zato što u okviru sistema ni u tom periodu nije bilo mehanizama efikasnog sistema kontrole59.

Na sednici zajedničke komisije svih veća savezne skupštine za ustavna pitanja, 28. oktobra 1970, predsedavajući Milentije Popović je sažeo suštinu ideja u vezi sa trećim setom ustavnih amandmana, tvrdeći da su oni jedno od ključnih političkih pitanja u zemlji, jer se pre svega tiču “odnosa među republikama i odnosa između federacije i republika”. Prema rečima Edvarda Kardelja, zadatak komisije bio je usaglašavanje stavova i omogućavanje političkog dogovora o najvažnijim pitanjima između republika, pokrajina, institucija federacije, kao i drugih društveno-političkih organizacija. Kao rezultantu rada navedenih političkih činilaca, on je video postizanje “sporazumnih rešenja među narodima i narodnostima Jugoslavije”, kojima se, kako je rekao, “ujedinjuje i učvršćuje” jugoslovenska zajednica. Naglašena potreba za stalnim usaglašavanjem stavova proizlazila je, prema njemu, iz činjenice da je Jugoslavija višenacionalno društvo i država, pa će od tada i savezna skupština, kao najviši zakonodavni organ morati da usaglašava stavove sa odgovornim republičkim skupštinama, što je video kao doprinos razvoju demokratske klime u zemlji.37

U ovom clanku su „sistem usaglašavanja“ i princip ocuvanja „ravnoteže snaga“ federalnih jedinica u organima federacije usvojeni kao neophodni preduslovi održanja zajednicke države. Sve ono što je dovodilo u pitanje ove preduslove bice razmatrano kao moguca opasnost za održanje sistema.

Polazeci od ove premise, analiza recentralistickih koncepcija srbijanskih politicara bice usmerena narocito ka ovom njihovom aspektu. Pokušaj preglasavanja i majorizacije mogli su stvoriti osecaj podozrenja kod onih republika koje su smatrale da mogu ostati u manjini. Jednostrani akti, bez prethodnog dogovora predstavnika federalnih jedinica takode su mogli ugroziti ravnotežu snaga u okviru sistema i dovesti u pitanje održanje federalnih jedinica na okupu.

„U poslednje vreme u vezi sa ravnopravnošcu, cesto se istice princip protiv majorizacije, ne samo u kontekstu zahteva za paritetnim sastavom pojedinih organa, odnosno njihovom sastavu na osnovu proporcionalne zastupljenosti (što zavisi od karaktera i nadležnosti organa), vec i u stavovima protiv donošenja odluka putem vecinskog odlucivanja, protiv 'nadglasavanja' ... Kako onda odlucivati? Nije li, ipak, glasanje, odlucivanje putem vecine, najdemokratskiji nacin odlucivanja? Može se procedurom, u izvesnim slucajevima, zahtevati ne samo prosta vecina, vec na primer dvotrecinska itd, ali u svakom slucaju glasanje mora, na kraju, ostati nacin konacnog donošenja odluke“.12

Najoriginalniji deo Markoviceve argumentacije odnosio se na dokazivanje da je insistiranje na konsenzusu u donošenju odluka, ustvari protivno ustavu. Tvorci ustava iz 1974. su, po Markovicu, predvideli konsenzus za ograniceni broj pitanja od opšteg znacaja, a ne za donošenje svih odluka na svim nivoima ingerencije saveznih organa. Ovakva primena konsenzusa izvrgavala se u svoju suprotnost:

„[...] jedan dobar princip, koji treba da garantuje ravnopravnost i da obezbedi odredene interese, proširio se i pretvorio u svoju suprotnost. Zbog toga što bismo hteli da budemo još `ustavniji` nego što Ustav kaže, još ‘ravnopravniji’ nego što smo Ustavom zapisali, još ‘demokraticniji’ nego što smo se dogovorili mi postižemo suprotan efekat [...] jer proširujemo to pitanje ravnopravnosti van Ustava. [...] Mi kritikujemo SIV da on nije odlucan i ne izlazi sa predlozima. SIV precutno radi po principu jednoglasnosti, suprotno ustavu. Ovo je najbolji primer da je više od Ustava isto tako protivustavno, kao i manje od Ustava33.


Iz ustava SFRJ:


Član 286.
Vijeće republika i pokrajina osigurava usaglašavanje stavova skupština republika i skupština autonomnih pokrajina u oblastima u kojima donosi savezne zakone i druge opće akte na osnovu suglasnosti tih skupština. Vijeće republika i pokrajina na osnovu suglasnosti skupština republika i skupština autonomnih pokrajina:


Član 297.
Savezno vijeće obrazuje radna tijela za pripremanje i razmatranje prijedloga zakona, drugih propisa i općih akata, za praćenje sprovođenja politike i izvršavanja zakona, drugih propisa i općih akata koje ono donosi, kao i za proučavanje i pretresanje drugih pitanja iz djelokruga Vijeća. Vijeće republika i pokrajina obrazuje radna tijela za usaglašavanje stavova u pripremanju zakona, drugih propisa i općih akata i za razmatranje drugih pitanja iz djelokruga Vijeća. Radna tijela se obrazuju iz reda delegata u Vijeću, suglasno načelu ravnopravne zastupljenosti republika i odgovarajuće zastupljenosti autonomnih pokrajina. U radu radnih tijela koja se obrazuju radi usaglašavanja stavova u pripremanju zakona i drugih općih akata učestvuju i predstavnici Saveznog izvršnog vijeća.

Član 299.
Vijeće republika i pokrajina, na osnovu date suglasnosti skupština republika i skupština autonomnih pokrajina i usaglašavanja stavova u Vijeću o predlozima i primedbama tih skupština na nacrt zakona ili drugog općeg akta, utvrđuje prijedlog zakona odnosno drugog općeg akta.

Član 319.

Аko nadležno vijeće Skupštine SFRJ ne prihvati prijedlog Predsedništva SFRJ za utvrđivanje unutrašnje i spoljne politike ili prijedlog za donošenje zakona, drugog propisa ili općeg akta čije donošenje Predsjedništvo SFRJ smatra neophodnim, ili ako ne prihvati prijedlog Predsedništva SFRJ da se odloži donošenje zakona idi drugog općeg akta, nadležno vijeće Skupštine SFRJ i Predsjedništvo SFRJ sporazumno utvrđuju postupak za razmatranje spornog pitanja i određuju rok za usaglašavanje stavova o tom pitanju. Ovaj rok ne može biti duži od šest meseci. Аko se ni poslije određenog roka ne postigne suglasnost u pogledu utvrđivanja unutrašnje i spoljne politike, ili u pogledu prijedloga za donošenje, odnosno za odlaganje donošenja zakona ili drugog općeg akta, sporno pitanje skida se s dnevnog reda nadležnog vijeća Skupštine SFRJ i stavlja se ponovo na dnevni red ako to zahtjeva Predsjedništvo SFRJ ili ako to, po sopstvenoj inicijativi, odluči nadležno vijeće Skupštine SFRJ. Аko se ni poslije ponovnog pretresanja ne postigne suglasnost u roku od tri meseca, nadležno vijeće Skupštine SFRJ se raspušta, a Predsedništvu SFRJ prestaje mandat. Izbori za nadležno vijeće Skupštine SFRJ raspisuju se u roku od petnaest dana od dana njegovog raspuštanja, a izbor Predsedništva SFRJ mora se izvršiti u roku od petnaest dana od dana konstituiranja novoizabranog vijeća Skupštine SFRJ. Do izbora novog Predsedništva SFRJ, Predsjedništvo SFRJ kome je prestao mandat ostaje na dužnosti

Član 330.
Predsjedništvo SFRJ radi na osnovu usaglašavanja stavova svojih članova. Predsjedništvo SFRJ odlučuje na način utvrđen poslovnikom o radu Predsedništva SFRJ.

Član 355.
Savezno izvršno vijeće donosi, na osnovu suglasnosti nadležnih republičkih i pokrajinskih organa, propise za izvršenje zakona i drugih općih akata koje donosi Vijeće republika i pokrajina, ako je u tim zakonima i drugim općim aktima predviđeno usaglašavanje stavova. Smatra se da postoji suglasnost nadležnog republičkog, odnosno pokrajinskog organa, ako se taj organ izjasni da prihvata prijedlog propisa za izvršenje zakona ili drugog općeg akta Skupštine SFRJ ili da se ne protivi njegovom donošenju.

Član 356.
Аko Savezno izvršno vijeće sa nadležnim republičkim i pokrajinskim organima ne postigne suglasnost o prijedlogu propisa za izvršenje zakona i drugog općeg akta, za čije je donošenje nadležno, ono će Predsedništvu SFRJ predložiti da se donese propis o privremenim mjerama ako smatra da je rješavanje određenih pitanja o kojima nije postignuta suglasnost neophodno radi sprečavanja ili otklanjanja većih poremećaja na tržištu, ili da bi zbog nerješavanja tih pitanja mogla nastati znatna šteta za društvenu zajednicu, ili bi mogli biti ugroženi interesi narodne obrane, ili bi mogli nastati neravnopravni ekonomski odnosi između republika i autonomnih pokrajina, ili ako smatra da se ne bi mogle ispunjavati obaveze prema nedovoljno razvijenim republikama i autonomnim pokrajinama ili obaveze Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije prema drugim zemljama i međunarodnim organizacijama. Аko se Predsjedništvo SFRJ suglasi sa potrebom da se donese propis o privremenim mjerama i sa razlozima za njegovo donošenje, Savezno izvršno vijeće će donijeti takav propis. Savezno izvršno vijeće donosi propis o privremenim mjerama iz svoje nadležnosti većinom glasova svih članova Vijeća. Propis o privremenim mjerama ostaje na snazi dok se na osnovu usaglašenih stavova sa nadležnim republičkim i pokrajinskim organima ne regulira pitanje koje je uređeno tim propisom, a najduže jednu godinu od dana donošenja propisa o privremenim mjerama

Govoreci o kriticnosti srpskih intelektualnih elita prema Ustavu iz 1974, Bading je rekla da je do prvih izmena u statusu Kosova i Vojvodine došlo nakon usvajanje tri seta ustavnih amandmana 1968-1971, kojima su autonomne pokrajine postale nezavisnije od Srbije i dobile veci znacaj u donošenju odluka na saveznom nivou. Najradikalnije izmene usvojene su 1971, kada je ustanovljeno savezno predsedništvo od 23 clana – po tri predstavnika svake republike, po dva iz pokrajina, dok je Tito bio 23. Ustavom 1974. taj broj je smenjen na devet: po jedan predstavnik svake od republika i pokrajina, i Tito kao deveti. Sastav Predsedništva je još jednom promenjen 1980. nakon Titove smrti – u osmoclano telo s obzirom da niko nije zamenio Tita kao jedinog šefa države.

"Treće — ako se ne dogovori suprotno, ranije granice poprimaju karakter granica koje štiti međunarodno pravo. To je zaključak na koji navodi princip poštovanja teritorijalnog “status quo” i naročito princip: “uti posidetis juris qui*”, — iako prvobitno priznat prilikom rešavanja problema dekolonizacije u Americi i Africi, predstavlja danas princip koji ima opšti karakter kako je saopštio Međunarodni sud pravde (pitanje pograničnog spora Burkina Faso — Republika Mali koje miruje od 22. decembra 1986. godine, zbornik 1986, paragraf 20, strana 565)". (Mišljenje br. 3, 11. januar 1992.).